پرسش از خاورمیانه؛ درنگی در ریشه‌های تنش تمدنی
کتاب برخورد تمدن‌ها با گردآوری و ترجمه غلامحسین میرزاصالح، تلاشی است برای بازخوانی ریشه‌های تاریخی، دینی و سیاسی تقابل خاورمیانه با غرب، آن هم از دریچه نگاه چند شرق‌شناس و تاریخ‌پژوه مهم غربی چون برنارد لوئیس، کارن آرمسترانگ و دیسلاو ژیگولسکی. این کتاب نه صرفاً ترجمه‌ای خطی، بلکه بازچینی‌ای تحلیلی از گزیده‌ای از کتاب‌ها، مقالات و سخنرانی‌های این اندیشمندان است که به یک پرسش محوری می‌پردازد: چرا خاورمیانه نتوانسته مسیر مدرنیته غربی را بپذیرد؟
نویسنده در مقدمه و چینش کتاب، بر فاصله‌ی تاریخی خاورمیانه از قطار مدرنیته تأکید می‌کند. در حالی که بسیاری از کشورها، حتی در شرق آسیا، توانستند الگوهای توسعه غربی را بومی‌سازی کنند، خاورمیانه با نوعی «واکنش دفاعی تاریخی» روبه‌رو شد؛ واکنشی که در قالب مقاومت سیاسی، دینی و فرهنگی در برابر ایده‌های نوین غربی نمود پیدا کرد. میرزاصالح با وام‌گیری از روایت‌های برنارد لوئیس، این تقابل را نه صرفاً یک اختلاف نظری، بلکه یک تضاد تمدنی تاریخی می‌داند که از زمان جنگ‌های صلیبی و گسترش استعماری غرب در منطقه شکل گرفته و تا امروز ادامه یافته است.
در کنار تحلیل‌های تاریخی و سیاسی، کتاب از دیدگاه‌های دینی کارن آرمسترانگ نیز بهره می‌برد؛ او با نگاهی همدلانه به سنت‌های ابراهیمی، به ریشه‌های درونی مقاومت مسلمانان در برابر تجدد می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه تلقی خاصی از دین، در کنار استبداد سیاسی، مانع شکل‌گیری جامعه‌ای مدرن در معنای غربی آن شده است.
یکی از نکات مهم کتاب، تحلیل رابطه غرب با دیکتاتورهای منطقه است؛ تعاملی که در آن غرب در ازای نفت و منابع انرژی، چشم بر سرکوب‌های داخلی بست. این بخش از کتاب با روایتی مستند، چگونگی تثبیت عقب‌ماندگی ساختاری در خاورمیانه را روشن می‌سازد.
برخورد تمدن‌ها برای خوانندگانی مناسب است که به تبارشناسی منازعات فرهنگی و تاریخی علاقه‌مندند و می‌خواهند نگاهی تحلیلی به ریشه‌های شکاف مدرنیته و سنت در خاورمیانه بیندازند. این کتاب نه‌تنها بازتابی از مواجهه‌ی شرق و غرب است، بلکه آینه‌ای است برای پرسش از آینده‌ی منطقه‌ای بحران‌زده.
