اختراع قوم یهود؛ روایتی جسورانه از دل تل‌آویو
کتاب «اختراع قوم یهود» نوشته شلومو زند، استاد تاریخ دانشگاه تل‌آویو، اثری جنجالی و تحسین‌برانگیز است که موجی از بحث‌ها و واکنش‌ها را در محافل فکری، سیاسی و رسانه‌ای به راه انداخت. این کتاب، که در اسرائیل برای هفته‌ها در فهرست پرفروش‌ترین آثار قرار گرفت و جایزه «امروز» فرانسه را نیز به دست آورد، نه‌تنها روایت رسمی صهیونیستی از تاریخ یهود را زیر سؤال می‌برد، بلکه جسورانه‌ترین نقد از درون خود جامعه یهودی به شمار می‌رود.
زند در این کتاب، با اتکا به منابع تاریخی، جامعه‌شناختی و دینی، روایت رایج از «قوم یهود» به‌عنوان یک ملت با خاستگاه مشترک را رد می‌کند. به اعتقاد او، یهودیت پیش از آنکه یک قوم یا نژاد باشد، یک دین بود و بسیاری از یهودیان امروز، از نژادهایی هستند که در طول تاریخ به این دین گرویده‌اند. بنابراین، روایت «ملت واحدِ تبعیدی» چیزی جز یک اسطوره سیاسی مدرن نیست که به‌ویژه در قرن بیستم برای توجیه تأسیس اسرائیل شکل گرفت.
کتاب «اختراع قوم یهود» نه‌تنها خواننده را با تاریخ مغفول‌مانده مهاجرت‌ها، گروش‌ها و گسست‌های تاریخی در میان یهودیان آشنا می‌کند، بلکه در فصل‌های پایانی خود، ساختار نژادمحور رژیم اسرائیل را به نقد می‌کشد. زند معتقد است که اسرائیل هنوز یک جمهوری شهروندمدار نیست؛ بلکه کشوری است که بیشتر برای یهودیان (آن هم با خوانش صهیونیستی) طراحی شده تا همه ساکنان آن.
تفاوت این اثر با بسیاری از نوشته‌های ضدصهیونیستی در آن است که نویسنده خود، یک یهودی ساکن تل‌آویو است که از درون ساختار موجود، آن را به چالش می‌کشد. او جسورانه از اسطوره‌سازی‌هایی پرده برمی‌دارد که اسرائیل مشروعیت خود را بر پایه آن‌ها بنا نهاده است؛ از جمله داستان تبعید بزرگ پس از قیام بارکوخبا، انتظار هزار ساله برای بازگشت به اورشلیم، و مفهوم قوم واحد با ریشه‌ای یکتا.
با خواندن این کتاب درمی‌یابیم که بسیاری از یهودیان امروز، از ریشه‌هایی چون اروپای شرقی، قفقاز، شمال آفریقا و حتی سرزمین‌هایی با پیوند تاریخی بسیار اندک با منطقه فلسطین آمده‌اند. این یافته‌ها، بنیان‌های قوم‌گرایانه اسرائیل را به‌عنوان یک «کشور برای یهودیان» متزلزل می‌کند.
برای علاقه‌مندان به تاریخ ادیان، مطالعات خاورمیانه، سیاست و هویت، این کتاب فرصتی استثنایی است تا با نگاهی مستند و بی‌پرده، درک تازه‌ای از یک بحران تاریخی و سیاسی به‌دست آورند. «اختراع قوم یهود» خوانشی متفاوت از تاریخ است؛ روایتی برخلاف جریان رسمی، که با نثری مستدل، پژوهشی عمیق و لحنی بی‌ملاحظه، خواننده را با واقعیتی روبه‌رو می‌سازد که کمتر از آن گفته شده است.
