«زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش»: بازنویسی تاریخ با عینک جنسیت
در دل هیاهوی مدرنیته ایرانی، کتابی آرام اما تکان‌دهنده، تصویری دیگرگون از گذشته پیش چشم ما می‌گذارد. زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش، نوشته افسانه نجم‌آبادی، استاد تاریخ و مطالعات جنسیت دانشگاه هاروارد، کاوشی جسورانه در ژرفای تاریخ قاجار است؛ کاوشی که جنسیت را نه حاشیه، که متنِ روایت تاریخی می‌داند.
نجم‌آبادی در این اثر مهم، تاریخ را از دریچه‌ای تازه می‌نگرد: چگونه مواجهه ایران با مدرنیته غربی، نه‌تنها مناسبات قدرت و سیاست، بلکه تصویر مرد و زن، معنای جنسیت و حتی فهم ما از بدن و میل را دستخوش تغییر کرده است. پرسش مرکزی او ساده اما بنیادی‌ست: «امر جنسی» چگونه ساخته شد؟ پاسخ او، روایتی خیره‌کننده است از دگردیسی مفاهیم آشنا مانند مردانگی، زنانگی، وطن، و علم در بستر تحولات مدرن.
کتاب، نخست در زبان انگلیسی منتشر شد و سپس با ترجمه‌ای دقیق از آتنا کامل و ایمان واقفی، در ایران توسط نشر تیسا در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار گرفت. نام کتاب، خود چالشی است علیه پیش‌فرض‌های رایج ما درباره بدن، میل و هویت. نجم‌آبادی ما را با تصاویری تاریخی روبه‌رو می‌کند که هم زمانه خود را برملا می‌کنند، هم بازتابی از بحران‌های زمانه ما هستند.
وی با بهره‌گیری از منابع متنوع و گاه نامتعارف چون سفرنامه‌ها، شعرها، تصاویر ضرب‌شده بر سکه‌ها، نقاشی‌ها و پارچه‌نوشته‌ها، تصویر رسمی از دوران قاجار را به چالش می‌کشد. او باور دارد برای فهم زنان، لزوماً نباید سراغ اسناد مربوط به زنان رفت؛ بلکه تاریخ مردانه نیز حامل داده‌هایی‌ست که با عینک تحلیلی جنسیت، می‌توانند رازهای بسیاری را فاش کنند.
اما آنچه این کتاب را فراتر از یک پژوهش صرف تاریخی قرار می‌دهد، قوت نظری آن است. زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش، نه‌فقط بازیابی تاریخ فراموش‌شده، بلکه بازاندیشی مفاهیم امروزی است. نجم‌آبادی نشان می‌دهد آنچه ما امیال یا ویژگی‌های طبیعی می‌پنداریم، محصول فرآیندهای تاریخی و اجتماعی‌اند. به‌عبارتی، این کتاب تاریخ را از حالت «موزه‌ای» خارج می‌کند و آن را به بطن تجربه‌ی اکنون پیوند می‌زند.
خواندن این کتاب، نوعی مواجهه انتقادی با تصویر تثبیت‌شده ما از تاریخ ایران است. مواجهه‌ای که با احضار گذشته، انسان امروز را به پرسش می‌گیرد: واقعاً طبیعی چیست؟ جنسیت کجاست؟ و ما چگونه «همین‌گونه‌ای» شدیم؟ این اثر، تاریخ را ابزاری برای آشنازدایی می‌سازد و از مخاطب می‌خواهد تا یک بار دیگر – و این بار با شک و تردید – به گذشته و حال خود نگاه کند.
زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش، کتابی‌ست برای پژوهشگران، تاریخ‌نگاران، فعالان حوزه‌ی جنسیت و همه‌ی آن‌هایی که می‌خواهند بفهمند «وضع طبیعی» تا چه حد ساختگی، متزلزل و قابل بازنگری است. مطالعه‌ی این اثر، نه فقط دانشی تازه، که نگاهی دیگر به خویشتن به ما هدیه می‌دهد.
