«ظهور و سقوط سلطنت پهلوی»؛ خاطرات یک محرم اسرار از قلب دربار
کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» جلد اول از مجموعه خاطرات ارتشبد حسین فردوست، یکی از مهم‌ترین اسناد روایی تاریخ معاصر ایران است؛ خاطراتی که از دل دربار پهلوی بیرون آمده و از زبان یکی از نزدیک‌ترین افراد به محمدرضا شاه روایت می‌شود. فردوست نه‌تنها از چهره‌های کلیدی دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی، بلکه رفیق دیرینه ولیعهد و محرم اسرار او از دوران کودکی بود.
ماجرای این نزدیکی از دوره دبستان آغاز شد؛ زمانی که رضاشاه برای تربیت ولیعهد، کلاسی اختصاصی تشکیل داد و حسین فردوست را به عنوان دوست تحصیلی او برگزید. این رابطه به سوئیس کشیده شد؛ جایی که تنها هم‌درس رسمی ولیعهد، فردوست بود. همین دوستی، پایه‌ای شد برای دهه‌ها ارتباط تنگاتنگ، تا جایی که در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، فردوست نه‌تنها در کنار شاه باقی ماند، بلکه بر سر یک میز با شاه و ملکه غذا می‌خورد و عمیق‌ترین اطلاعات کشور از فیلتر او عبور می‌کرد.
جلد نخست این مجموعه، نه فقط روایتگر اتفاقات دربار و تعاملات شاه است، بلکه در گستره‌ای وسیع‌تر، بسیاری از جزئیات مهم تاریخی و ساختارهای پنهان قدرت در رژیم پهلوی را فاش می‌کند. از مسائل کلانی همچون پروژه متروی تهران و منابع نفتی خزر گرفته تا تحلیل شخصیت‌های بانفوذی چون پرویز ثابتی، از چشم‌انداز فردوست بررسی می‌شوند. او همچنین به روایت‌های متفاوتی از رویدادهای معروف می‌پردازد؛ مانند دیدار نافرجام فرح با یکی از مراجع نجف، که برخلاف نقل‌های رسمی، سرد و بدون هماهنگی توصیف می‌شود.
بخش قابل‌توجهی از کتاب، به نهضت امام خمینی(ره) و قیام ۱۵ خرداد اختصاص دارد. فردوست، به‌عنوان یکی از حلقه‌های اصلی در رأس ساختار امنیتی، به صراحت از غافل‌گیری ساواک، مردمی بودن قیام، و ضعف فرماندهان در اجرای آیین‌نامه‌های ضداغتشاش سخن می‌گوید. او با نگاهی انتقادی، روند گزارش‌نویسی در ساواک و تلاش مأموران برای تطبیق داده‌ها با خواست شاه را بازگو می‌کند و نشان می‌دهد چگونه همین رویکرد، چشم رژیم را بر واقعیت جامعه بسته بود.
در عین حال، کتاب از سوی برخی منتقدان به تبرئه‌نویسی متهم شده؛ اما تطابق برخی روایت‌های آن با اسناد بعدی و تأیید چهره‌هایی همچون سپهبد محسن مبصر، به اعتبار آن افزوده است. هرچند برخی بخش‌ها از سوی وفاداران رژیم سابق رد شده‌اند، اما نمی‌توان انکار کرد که این خاطرات، سندی بی‌واسطه و از درون قدرت است؛ نگاهی از درون به چگونگی فروپاشی یک سلطنت.
ظهور و سقوط سلطنت پهلوی نه فقط برای علاقه‌مندان تاریخ، بلکه برای پژوهشگران امنیت، سیاست و جامعه‌شناسی قدرت، منبعی خواندنی، پرجزئیات و عبرت‌آموز است؛ روایتی از زبان کسی که هم بازیگر بود، هم ناظر، و سرانجام، راوی.
