روایتی نظام‌مند از شکوه و فرود تمدن اسلامی
کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی نوشته‌ی مریم پالیزدار، تلاشی درخور برای بازخوانی یکی از درخشان‌ترین فصول تاریخ بشر است: شکل‌گیری و گسترش تمدن اسلامی از آغاز بعثت پیامبر اسلام تا واپسین روزهای اقتدار آن پیش از حمله مغولان. این اثر که بر اساس سرفصل‌های مصوب درسی نگاشته شده، علاوه بر کارکرد آموزشی، واجد ارزش پژوهشی نیز هست.
نویسنده با اتخاذ رویکردی تحلیلی-توصیفی، از مرز نقل صرف فراتر رفته و تلاش کرده تا در لابه‌لای تحولات تاریخی، علل و پیامدهای فرهنگی و تمدنی را نیز برجسته کند. محدوده زمانی کتاب، از بعثت پیامبر اسلام (ص) در قرن هفتم میلادی آغاز می‌شود و تا سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی حمله مغولان به خلافت عباسی، امتداد می‌یابد. پالیزدار با دقت نشان می‌دهد که چگونه فرهنگ اسلامی، در پیوند با قرآن، سنت نبوی، و عقلانیت فقهی و فلسفی، پایه‌های تمدنی را بنا گذاشت که در قرون میانه، از نظر علمی، هنری و اجتماعی بر بسیاری از تمدن‌های هم‌عصر خود پیشی گرفت.
یکی از نقاط قوت این کتاب، نگاه منظم و گام‌به‌گام به ادوار مختلف تاریخ اسلام است؛ از عصر نبوی و خلفای راشدین تا امویان و نهایتاً عباسیان. نویسنده در هر دوره، ضمن پرداختن به مسائل سیاسی و اجتماعی، به وجوه فرهنگی مانند گسترش علوم، معماری، آموزش، هنر، و ساختارهای اجتماعی نیز توجهی ویژه دارد. از تأسیس بیت‌الحکمه در بغداد گرفته تا گسترش زبان عربی به عنوان زبان علم، همه و همه بخشی از روایتی است که پالیزدار به‌خوبی آن را بازسازی کرده است.
اثر حاضر همچنین با پرهیز از نگاه یک‌سویه یا تعصب‌آمیز، انحطاط تدریجی تمدن اسلامی را از میانه‌های خلافت عباسی بررسی می‌کند. نویسنده با اشاره به عوامل داخلی مانند تجمل‌گرایی، تفرقه سیاسی، و ضعف علمی، و نیز تهدیدهای بیرونی چون حمله مغول، مخاطب را به تأمل درباره چرایی و چگونگی سقوط یک تمدن بزرگ فرا می‌خواند.
تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی اثری کاربردی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ تمدن اسلام است؛ کتابی که میان اطلاعات مستند و تحلیل اندیشیده، تعادلی هوشمندانه برقرار کرده است.
