«پروتکل‌های دانشوران صهیون»؛ میان افسانه، جعل و ایدئولوژی
کتاب «پروتکل‌های دانشوران صهیون» که به نام ژرژ لامبلن منتشر شده و توسط نشر «المعی» در دسترس قرار گرفته است، یکی از بحث‌برانگیزترین و مناقشه‌برانگیزترین متون سیاسی قرن بیستم به شمار می‌رود. این متن که نخستین بار در سال ۱۹۰۳ در امپراتوری روسیه منتشر شد، ادعا می‌کرد طرحی سری از سوی نخبگان یهودی و فراماسون برای سلطه بر جهان را افشا می‌کند. هرچند بعدها مشخص شد که این اثر ساخته‌وپرداختهٔ پلیس مخفی تزاری (اوخر دوره رومانوف‌ها) است، اما همچنان دهه‌ها در محافل سیاسی و فرهنگی جهان طنین‌انداز بوده است.
کتاب با ساختاری شبیه به صورت‌جلسات محرمانه، ظاهراً برنامه‌هایی برای فروپاشی ساختارهای سنتی جوامع، تسلط بر اقتصاد جهانی، مهار مطبوعات، تخریب اخلاق عمومی و سلطه نهایی بر جهان را شرح می‌دهد. آنچه این کتاب را به متنی نمادین تبدیل کرد، نه صرفاً محتوای آن، بلکه نقشی بود که در شکل‌گیری نظریه‌های توطئه جهانی ایفا کرد؛ از تبلیغات آلمان نازی گرفته تا محافل راست افراطی ایالات متحده و خاورمیانه.
در نبرد من، آدولف هیتلر با اشاره مستقیم به این کتاب، آن را به ابزاری ایدئولوژیک در خدمت پروژه یهودستیزی خود بدل کرد و بعدها رسانه‌های نازی، پروتکل‌ها را به ستون فقرات تبلیغات ضدیهودی بدل ساختند. این متن همچنین مبنایی شد برای نظریه‌هایی مانند ZOG (حکومت جهانی تحت سلطه یهودیان) که در گفتمان برتری‌طلبانه سفیدپوستان در آمریکا مطرح است.
در عین حال، نهادهای تاریخی و پژوهشی از دهه‌ها پیش ثابت کرده‌اند که پروتکل‌ها سندی جعلی، فاقد اعتبار تاریخی و محصول پروژه‌ای سیاسی-امنیتی برای تحریک احساسات ضدیهودی در روسیه تزاری بوده است. با این‌حال، تأثیرگذاری این متن در گفتمان‌های سیاسی، به‌ویژه در جهان عرب و اسلام، قابل انکار نیست.
کتاب «پروتکل‌های دانشوران صهیون» با آنکه در عرصه آکادمیک سندیتی ندارد، اما به‌دلیل جایگاه فرهنگی‌اش در روایت‌های توطئه‌آمیز، پرسش‌های ایدئولوژیک و گفتمان‌های ضدمهاجرت و ضدصهیونیسم، همچنان مورد توجه طیف‌هایی از جامعه جهانی است. در این متن، پرسش‌هایی درباره ماهیت صهیونیسم، اهداف تاریخی آن، بنیان‌گذاران و شیوه‌های نفوذ آن در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی و رسانه‌ای مطرح شده که به‌ویژه در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا با استقبال روبه‌رو بوده است.
خواندن این کتاب برای کسانی که به بررسی نقش نظریه‌های توطئه در تاریخ سیاسی مدرن علاقه‌مندند، و همچنین برای پژوهشگرانی که به تحلیل ابزارهای رسانه‌ای قدرت در جوامع استبدادی و ایدئولوژیک می‌پردازند، واجد اهمیت خاصی است. اما همان‌طور که نهادهای معتبر علمی هشدار داده‌اند، ضروری است که این اثر در چارچوب تاریخی و با رویکرد انتقادی مورد مطالعه قرار گیرد، نه به عنوان سند، بلکه به‌مثابه نمونه‌ای از ساخت‌وسازهای ایدئولوژیک برای تولید ترس و نفرت در تاریخ معاصر.
